Samen met onze SUB-Boosters ontketenen we een duurzaamheidsrevolutie binnen organisaties in Nederland. Wie zijn deze aanjagers, versnellers en kwartiermakers? Collega Dominique spreekt met ondernemer Erick Wuestman, grondlegger van Rapid Circular Contracting en eigenaar van TransitieSpijkers, over zijn plan om Nederland volledig aardgasvrij te maken.

Door: Dominique de Groot

Van vinken naar vonken

De Teams-meeting is gestart: Erick belt vanuit zijn huis in Apeldoorn en ik vanuit mijn bureaustoel in Alkmaar. Met 31 werkervaringen is het vooraf moeilijk kiezen over welke onderwerpen we het gaan hebben. Uiteindelijk weten we het terug te brengen naar de belangrijkste drie.

Om te beginnen is Erick grondlegger van de inkoopmethodiek Rapid Circular Contracting. In deze vorm van aanbesteden bedenk je niet vooraf de oplossing, maar investeer je eerst in partnerschap om samen tot een innovatieve oplossing te komen. Rapid Circular Contracting (RCC) is inmiddels in al meer dan 50 aanbestedingstrajecten succesvol ingezet en gericht op het inkopen van duurzame (circulaire) oplossingen. “De traditionele manier van aanbesteden staat innovatie in de weg”, licht Erick toe. “Mijn ervaring is dat een opdrachtgever vaak te weinig verstand heeft van de oplossing die wordt gevraagd. Die kent alleen hoe het tot gisteren ging, terwijl leveranciers en de industrie met innovatie bezig zijn. Met RCC draaien we het dus helemaal om. De opdrachtgever gaat eerst op zoek naar de meest capabele partij en na gunning gaan ze samen bedenken hoe ze het gaan aanpakken.”

Voor veel inkopers een spannende stap, want er zijn nou eenmaal regels, wetten, die je moet volgen. Een aanbesteding moet bijvoorbeeld duidelijk, objectief en transparant zijn. Uit angst voor rechtszaken, worden opdrachten vaak vooraf helemaal dichtgetimmerd. Voor innovaties binnen zo’n contractperiode is dan geen ruimte. “Stel je schrijft op dat je een school nodig hebt voor x-type leerlingen en je budget is 5 miljoen… Dan voldoe je al aan de eisen. Of de school gebouwd moet worden met bakstenen of tweedehands hout; dat kun je prima overlaten aan de leverancier.”

SPARC

Zijn nieuwe inkoop methodiek SPARC gaat een stap verder dan RCC. De samenwerking houdt niet op bij inkoop, ook daarna blijven leveranciers en opdrachtgevers elkaar versterken. “Nadat de Mutual Agreement Paper (MAP) is ondertekend, verlaat de inkoper de tafel en gaat de organisatie een contractperiode aan met de leverancier. Of het goed gaat en of ze zich houden aan de afspraken; daar heb ik geen zicht op. Ik zou methodisch graag in die periode ook aan boord blijven, want vaak gaan mensen (onbewust) weer werken op de oude manier.” De C in SPARC staat voor Contactmanagement; Hoe organiseer je het contact tussen de leverancier en opdrachtgever om elkaar uit te dagen en iedere keer weer een tandje bij te zetten? “Dat moet je blijven activeren in het verlengde van de ambities. Hierin zouden de SUB Tools en SUB-Boosters een rol in kunnen spelen.”

SPARC is voor iedereen open en toegankelijk; een bewuste keuze van TransitieSpijkers. “Het is ontzettend nodig dat we op een andere manier leren opdrachtgeverschap in te vullen. De hitte waar we in juni en juli 2023 mee te maken hadden bewijst maar weer dat het gierend uit de klauwen loopt.” Met zijn bedrijf TransitieSpijkers wil hij zoveel mogelijk organisaties handvatten (spijkers) meegeven om aan een duurzamere organisatie te timmeren. “Het voordeel van een spijker is dat je daar veel van hebt, vrij makkelijk kunt uitdelen en relatief eenvoudig kunt oppakken. Dat is ook mijn bedoeling van dit product.”

Van wantrouwen naar vertrouwen

Waar de inkoopwereld vaak nog gestoeld is op wantrouwen, gaat deze manier van samenwerken over partnerschap en vertrouwen. Vaak genoeg ziet Erick voorbeelden van vechtcontracten waar leveranciers en opdrachtgevers elkaar geen ruimte gunnen. Die manier van samenwerken behoort – als het aan hem ligt – tot de verleden tijd. “Ik zie hier nu ook een verschuiving in”, vertelt Erick. “Mijn eerste opdrachten kwamen uit mijn vriendenkring, gelijkgestemden, die net zoals ik fanatiek bezig waren om dit in hun organisatie voor elkaar te krijgen. Maar nu is dat aan het verschuiven; o.a. door de wetten van Brussel en klimaatverandering die echt pijn begint te doen.”

Bij aanbestedingen wordt steeds vaker gekeken naar duurzaamheid. Waar eerst prijsvechters aan de haal gingen met een opdracht, worden nu steeds vaker de duurzame koplopers uitgekozen. “Als een opdracht aan je neus voorbij gaat, dan doet dat natuurlijk pijn. Het pijnpunt ligt bij sales. Dat is vaak een trigger om te kijken naar hoe het duurzamer, beter en slimmer kan.”

Sneeuwbaleffect

Erick wordt nu ook ingehuurd door organisaties waar het ‘niet regent van de enthousiaste mensen’. Hij stuit dan op verwarring, wanhoop en weerstand. “Dat is af en toe spectaculair voor mijn bloeddruk”, zegt hij lachend. Toch start hij elke opdracht onverminderd enthousiast. “Het begint vaak met de early adaptors, de mensen die op het puntje van hun stoel gaan zitten en denken ‘hey nu wordt het leuk’. Dan verzamelt zich vanzelf een club capabele en welwillende mensen. Dan hoop ik en zie ik vaak dat het een soort aangroeiende sneeuwbal wordt.”

Verantwoordelijkheid nemen

Vastberadenheid klinkt door in zijn stem als hij vertelt over zijn toekomstplannen. Waarom gaat het hem zo aan het hart? “Een van de redenen is dat mijn vader jong is gestorven. We hadden thuis een woninginrichtingwinkel en hij werd ziek van alle lijmdampen die hij had ingeademd. Dat was voor mij een trigger; we hebben de verantwoordelijkheid om geen lijmen meer te maken die schadelijk zijn.” Ook Project Arthur – vernoemd naar zijn kleinzoon – heeft een persoonlijke drijfveer. “Ik heb aan den lijve ondervonden hoe duur het is om arm te zijn”, beschrijft hij. “Dat is weer goed gekomen, maar dat komt omdat ik gezegend ben met een groot en welwillend netwerk. Om me heen zag ik afgelopen jaar – ik krijg er kippenvel van als ik het vertel – dat er mensen in huizen wonen die twee banen hebben, hun kinderen geen eten kunnen geven en hun energierekeningen never nooit kunnen betalen. Dat is een drama waar je U tegen zegt.”

Plan Arthur

Energiearmoede is een groot maatschappelijk probleem. Uit onderzoek van TNO blijkt dat in 2022 ruim 600 duizend huishoudens in ons land in energiearmoede leefden. Ze hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een huis dat niet goed is geïsoleerd en hebben een laag inkomen. Dat kan door onze afhankelijkheid van schurkenstaten en de voortdurende oorlog in Oekraïne alleen nog maar meer mensen (langer) treffen.

Het doel van Plan Arthur is alle bestaande woningen in Nederland isoleren en voorbereiden op aardgasvrij verwarmen vóór 2050. We hebben het dan over pak en beet 8 miljoen woningen. Is dit plan te groot, te wild? Misschien wel, vindt Erick, maar dat maakt hem weinig uit. Plan Arthur richt zich op grootschalig en collectief opdrachtgeverschap om zo een enorme boost te geven aan de energietransitie en het verlagen van CO2-uitstoot.

Waarom voelt hij zich hiertoe geroepen? In principe ligt de verantwoordelijkheid hiervoor toch bij de overheid? “Ministers waren tot net voor de val van het kabinet bezig met beleidsstukken en o.a. vanaf 1 januari 2024 krijgen gemeentes dit vraagstuk van een alternatief bieden op aardgaswarmte op hun bord, als onderdeel van de omgevingswet. Het probleem is dat ik ambtenaren zie worstelen hoe ze dit moeten aanpakken en die tijd hebben we niet.” Om bewoners van het aardgas af te krijgen, moeten vrijwel alle huizen aangesloten worden op een warmtenet. Dat klinkt simpel, maar dat is het niet. Het kost geld, niet alle huizen zijn hiervoor geschikt en bewoners moeten hier wel bereidwillig tegenover staan. Daarnaast wil de partij die het warmtenet aanlegt ook een bepaalde zekerheid dat er genoeg aansluitingen en dus afnemers zullen zijn, het zogenoemde vollooprisico.

Gemeentes en bewoners ontzorgen

Met Plan Arthur ziet Erick kans om gemeentes en bewoners te ontzorgen. “We richten wijk bv’s op; dit kun je zien als een lokale energiecoöperatie waar de buurt de regie over heeft. Het geld haal ik op bij financiers, zodat de gemeente en bewoners niet hoeven te investeren. Met de buurt ga ik volgens de SPARC-methodiek een passende aannemer en installateur selecteren en met hen overleggen we hoe we de woningen gaan opknappen / isoleren en voorbereiden op aardgasvrij verwarmen. De investering betaalt zichzelf in een aantal jaar terug.” Hiermee wil Erick het voordeel van collectiviteit benutten. “Een fabriek hoeft nu maar één keer zijn machine in te stellen om voor 800 huizen 7 kozijnen te zagen. Eén voor één woningen verduurzamen schiet niet op; zo krijgen we geen miljoenen woningen van het aardgas af.”

Een wijk bv, hebben bewoners daar wel zin in? Een hele verantwoordelijkheid waar misschien maar weinig mensen om staan te springen. “Daarom hebben we lokale mensen nodig die weten wat er speelt in een wijk. Ik hoef natuurlijk niet aan te bellen in een Rotterdamse flat met mijn Achterhoekse accent. Lokale mensen die dit doorgronden en willen uitdragen wekken vertrouwen. Dat kan de voorzitster van de voetbal zijn. Of een exotische buurman, die bijvoorbeeld een wok kookworkshop op elektrische toestellen geeft en daarmee bij bewoners de angst en onbekendheid wegneemt voor aardgasvrij koken en verwarmen.”

Na een uur nemen Erick en ik afscheid. Deels overdonderd door zijn verhaal en plannen, deels geïnspireerd door zoveel moed en vastberadenheid. Zou het hem lukken? Ik ben benieuwd als we dit interview teruglezen in 2050.

Wil je meer weten over TransitieSpijkers of Plan Arthur? Lees verder op www.transitiespijkers.nl