“Ga niet op de stoel van de expert zitten, maar zet het probleem in de markt en vraag om een oplossing.”
Met onze SUB Boosters ontketenen we een duurzaamheidsrevolutie in de (facilitaire) bedrijfsvoering in Nederland. Wie zijn deze aanjagers, versnellers en kwartiermakers? We spreken met Marleen van der Ziel en Marcel Niemeijer, een ervaren duo gespecialiseerd in circulair inkopen en -aanbesteden.
Door Dominique de Groot
Circulair inkopen
Nederland wil in 2050 een volledig circulaire economie: Dat is de doelstelling van de Rijksoverheid. De vraag naar grondstoffen neemt wereldwijd toe en daarom werkt de overheid samen met het bedrijfsleven, kennisinstituten en instellingen om zuiniger en slimmer met grondstoffen om te gaan.
Veel organisaties willen hun inkoopproces wel verduurzamen, maar hebben geen idee hoe ze dat moeten aanpakken of hoe ze de Sustainable Development Goals kunnen toepassen. SUB Boosters Marleen van der Ziel en Marcel Niemeijer (co-founders van Onlanders) zijn expert in circulair inkopen en helpen overheden op een alternatieve manier aanbesteden. Rapid Circulair Contracting, een inmiddels erkende en bewezen aanbestedingsmethodiek, is een innovatieve wijze van inkopen die co-creatie en slimme oplossingen creëert. Een partnership waarbij circulariteit, duurzaamheid en social return centraal staan.
Traditioneel versus circulair
“Traditioneel aanbesteden is: Ik vraag een rode auto en dan krijg ik alleen maar aanbieders die een rode auto leveren”, legt Marcel uit. “Maar ik kan ook vragen om een duurzaam vervoersmiddel die mij van A naar B brengt en dan biedt een expert de best mogelijke oplossing. Ga dus niet op de stoel van de expert zitten, maar zet het probleem in de markt en vraag om een oplossing. Dat werkt veel beter en het levert betere resultaten.”
Zo hielp Onlanders een school aanbesteden in gemeente Veenendaal. Hoe de school eruit komt te zien, staat van te voren niet vast. Pas nadat er een partner is geselecteerd, wordt gekeken naar de beste aanpak. “De reden hiervoor is dat innovaties heel snel gaan. Een aanbestedingstraject duurt vaak een half jaar en in die periode kan er een innovatie ontstaan die je niet wilt missen. Daarom wil je de deur zo lang mogelijk open houden.”
In de fase nadat je gecontracteerd hebt, zet je alle opties naast elkaar en ga je keuzes maken, vervolgt Marleen. “Terug naar het voorbeeld van de school: Kiezen we voor zonnepanelen of algenpanelen en wat is dan de meerwaarde? Iets kost iets maar levert ook een bepaalde impact op. De ontwerpfase is heel waardevol.”
Houding en gedrag
Het ligt misschien niet meteen voor de hand, maar houding en gedrag staan tijdens een aanbesteding hoog op de agenda. Marleen en Marcel fungeren vaak als procescoach en zijn (het liefst) tot het eind van het project betrokken. “Wij hebben veel gezien dat het in de uitvoering mis gaat omdat iedereen weer traditioneel gedrag gaat vertonen”, schetst Marcel. Afspraken worden bijvoorbeeld niet nagekomen wat zorgt voor tijd- en geldoverschrijdingen. “Een prettige samenwerking begint bij jezelf, je krijgt wat je geeft. Het is eigenlijk heel logisch, maar toch doen we het niet allemaal.”
Onlanders zet om deze reden ook in op de contract-fase. “Door een duidelijke structuur te bieden voorkom je dat mensen terugvallen in traditioneel gedrag. Met dit gedrag bedoelen we het op wantrouwen gebaseerde model waarbij je denkt in termen van winnen en verliezen. Het grote breekijzer daarbij is transparantie in de afspraken.” Hiervoor gebruiken ze de online applicatie Pointer. Dit bespaart zowel klant als leverancier tijd en geld en dat kan dan weer besteed worden aan duurzame resultaten.
Verandering, een andere mindset: dat is voor de een makkelijker dan de ander. Marleen ziet weleens klanten verstijven wanneer ze een nieuwe aanpak voorstelt. “Ze doen iets waarvan ze weten dat het niet zo goed is. Dan is er een optie om het duurzamer te doen, maar omdat ze niet zeker weten wat het effect daarvan precies is, doen ze het niet. Dat is een enorme blindheid voor het effect van de huidige situatie. In een project kost dat altijd even tijd om die drempel over te gaan.”
Verborgen impact
Hoewel het besef dat het anders moet bij veel organisaties neerdaalt, bestrijden Marleen en Marcel nog veel vooroordelen. Duurzaam is duur of ingewikkeld wordt vaak gedacht. Wel heeft het duo minder woorden nodig om mensen de groene kant op te krijgen. Een paar jaar geleden waren de SDG’s nog relatief onbekend, nu wordt het langzamerhand algemeen goed en nemen steeds meer organisaties en gemeenten het op in hun beleid.
Wat hebben mensen nodig om overgehaald te worden? “We zijn altijd bezig met whats in it for you”, zegt Marleen. “En we leggen het uit”, vult Marcel aan. “Verborgen impact zit in heel veel producten. Een spijkerbroek gaat zeg maar 80 keer over de wereld voordat deze bij jou in de kast ligt. Die verborgen impact laten we zien en voelen.”
Drive voor duurzaamheid
Marleen en Marcel zetten zich elke dag in voor hun missie. De toekomst van de kinderen is een grote drijfveer: “Het kan toch niet waar zijn dat mijn kinderen niks meer hebben door toedoen van deze generatie.” Ze kopen zelf zoveel mogelijk tweedehands en hebben allebei verbouwd met gerecycled materiaal. “Maar we gaan ook nog gewoon naar de McDonalds”, zegt Marleen lachend. “Dat is evengoed onze boodschap naar de klanten toe: Je hoeft niet in één keer om, elke stap is een goede stap als je maar iets doet.”
Aanjagen tot anders inkopen
Ze ontmoetten elkaar een paar jaar terug op een gezamenlijk project. Beide hebben dan al jarenlang ervaring in inkopen en aanbesteden. Drie jaar geleden richtten ze Onlanders op met de gedachte om alleen nog maar duurzame klussen aan te nemen. Een presentatie van de Engelse econoom Kate Raworth, bedenker van de donuteconomie, gaf de doorslag. “We liepen naar buiten en zeiden tegen elkaar: Nu gaan we ervoor!”, beschrijft Marcel. “Zou je elke aanbesteding bij de overheid duurzaam doen, dan gaat de transitie heel snel. Aanjagen tot anders inkopen, dat is onze missie.” Voor kennisinstituut CROW geven ze geregeld duurzame basistrainingen voor overheden.
Overheid aan zet
Steeds meer mensen, in allerlei organisaties en bedrijfstakken, zijn bewust bezig met het klimaat en de impact ervan. Het geeft Marleen energie om zoveel gedreven mensen om haar heen te hebben, toch zou ze graag nog een stap verder zetten. “Er zijn ontzettend veel pilots. Ik denk dat we in circulair Nederland behoefte hebben aan opschaling en vertaling naar de praktijk. Wanneer zegt een provincie nou eens “we gaan ons de komende 15 jaar inzetten voor waterstof”? Dan weet de markt dat ze waterstofmaterieel kan gaan kopen en ontwikkelen. Een kraantje hier en machine daar heeft weinig zin.”
Marleen vindt dat de overheid meer een voortrekkersrol moet innemen. “Natuurlijk moeten ondernemingen zelf in actie komen. Maar wist je dat voor de grond- en waterbouw de overheid de grootste opdrachtgever is? Bijna 95% van de opdrachten komt van de overheid.” Volgens Marleen is er meer aandacht nodig voor financieringsmodellen. “Van de gemeente moet je een investering binnen 7 jaar terugverdienen, dat zijn de algemene rekenregels. Kan je hier niet aan voldoen, dan begin je er natuurlijk niet aan. We moeten veel meer kijken naar dat soort belemmeringen.”
CO2 boekhouden
Degelijke, goed doordachte modellen hebben we volgens haar nodig om verduurzaming te realiseren. “Weet je wat ook heel mooi zou werken: Als we van de overheid CO2 moeten boekhouden. De toets dat je je geld netjes hebt uitgegeven vinden we heel normaal, waarom zouden we niet hetzelfde doen voor CO2? Dat is net zo relevant en je kunt veel beter afwegingen maken.” Overigens is in april 2021 de CSRD aangenomen, deze Corporate Sustainablility Reporting Directive verplicht alle grote ondernemingen om vanaf boekjaar 2023 over duurzaamheid te rapporteren.
